Studentenreis naar Lubumbashi, RDC, editie 2009-2010
Om studenten van de VUB de mogelijkheid te geven om de concrete, dagdagelijkse realiteit van een land in het ‘Zuiden’ te zien, te ruiken, te horen, te voelen, kortom te ervaren met alle zintuigen organiseert UCOS een studentenreis naar Lubumbashi. Ter plekke werken de studenten samen met studenten van de universiteit van Lubumbashi. Deze reis wordt omkaderd door een voor- en natraject. Alle info over dit project vind je via www.studentzoekwereld.be.
Op deze blog vind je een weergave van de avonturen van de 12 studenten die geselecteerd zijn.
Op maandag 22-03 serveerde UCOS ism een aantal partners (IMD, Dienst Kultuur, UPV,...) de film 'Enjoy Poverty' van Renzo Martens
Men had Koen Vidal (De Morgen) en Meinie Nicolai (Artsen Zonder Grenzen) uitgenodigd om wat duiding te komen geven bij deze controversiële film.
Zoals Vidal in zijn inleiding aangaf, heeft deze zeer verschillende reacties uitgelokt. Als je alleen maar kijkt naar de adjectieven die er in besprekingen gebruikt zijn, wordt dit duidelijk. Hij somde er een aantal op: schokkend, misplaatst, moedig, ijdel, ...
Ook het publiek reageerde gemengd op de vertoning. Sommigen vonden het bewonderenswaardig hoe en wat hij in de film toonde, anderen hadden voornamelijk kritiek. Na afloop ging het debat verder in het KultuurKaffee. Tot een conclusie over de film zelf kwamen we niet, maar waar iedereen het over eens was, was dat het een interessante avond was.
Het weekend van 5 maart waren we door UCOS uitgenodigd op een terugkomweekend.
Het weekend begon vrijdagavond rustig, op een informele manier, samen werd het weekend kort overlopen en genoten we van een Ethiopische maaltijd.
De ernstigere zaken begonnen pas zaterdag, tijdens deze twee dagen werd er telkens een ontbijt voorzien voor de vroege vogels, maar de activiteiten zelf vingen (gelukkig) pas aan rond 10 uur!
Zaterdag hebben we het eerst over de verschillende presentaties gehad, en de manier waarop we ons hiermee in Congo hebben voorgesteld. Deze evaluaties zijn ook belangrijk voor de begeleiders, omdat ze deze kunnen meenemen naar volgend jaar toe, en eventueel andere accenten kunnen leggen! Op het einde (zondagnamiddag) hebben we ook de kans gehad om op onze beurt de vier begeleiders (zowel de Belgische als Congolese) te evalueren.
In de voormiddag bespraken we eveneens met de hele groep de positieve en negatieve elementen die ons waren bijgebleven van de Congolese cultuur. Bij sommigen liet deze evaluatie echter een ietwat wrange nasmaak achter, omdat de ervaringen negatiever naar voor werden gebracht dan ze die zelf hadden beleefd, zo bleek zondag in een tweede bespreking. Ik hield er ook een raar gevoel aan over.
In de namiddag werden we onderverdeeld in 2 groepjes om de expo en de getuigenissen van het Afri-festival voor te bereiden.
De dag eindigde met een Congolese noot, in de vorm van een heerlijke maaltijd in Matonge.
Zondag stonden we uitgebreid stil bij de theorie rond ontwikkelingsprocessen. In het voortraject was die ook al aan bod gekomen, nu konden we deze echter confronteren met de praktijk van ‘op het terrein’.
Na de middag bespraken we het schema met de interactie tussen politiek, economie, het sociale middenveld, en de mensen. In dit schema spelen natuurlijk ook andere elementen als cultuur, omgeving en globalisering een doorslaggevende rol.
De ene groep concentreerde zich op het schema, en gaf een heldere conclusie over de verbanden tussen de verschillenden netgenoemde elementen. Verbanden die, in het specifieke geval Congo, al dan niet, in min of meerdere mate (met of zonder storingen of onderbrekingen…), aanwezig waren. De andere groep stelde, na ook even te hebben stilgestaan bij deze verbanden, een SWOT op, door een blad op te delen in 4 vakken, en er telkens de: “Strengths, Weaknesses, Opportunities en Threats” onder de schrijven. Bepaalde elementen zoals globalisering (Opportunity & Threat) kwamen verschillende keren voor.
Na bespreking was de algemene conclusie, voor zover we die kunnen trekken, van de twee groepen samen dat het middenveld diende versterkt te worden, als enige “sector/tak/speler” die de mens echt ondersteunt.
Na onze poging om het brede maatschappelijke kader waarin we actief zijn geweest te schetsen, hebben we samen gezeten met de twee groepen van de dag ervoor (die ongeveer gelijk waren aan deze die de “club d’écoute” van Kasumbalesa en de Viskwekerij bij Lubumbashi hadden bezocht), om de tentoonstelling, de getuigenissen, en de vragen ter voorbereiding van het debat over landbouw en gender, dat op 25 maart gehouden wordt, vorm te geven.
Als afsluiter deden we een ludieke bespreking: aan de hand van één van onze schoenen, die we uittrokken en bij de anderen legden, symboliseerden we onze plaatsen in de groep. Naast de reis zelf werden ook het voor- en na traject kort behandeld.
Het weekend viel mee. Hoewel er, zoals steeds, veel plaats was voor persoonlijke inbreng, heb ik het meest genoten van de facultatieve activiteiten er rond, zoals het uit eten in Matonge, of de gezellige Ethiopische maaltijd vrijdag. Leuk waren ook de, misschien iets te lange middagpauzes, die niet hebben belet dat dit weekend, net als het voortraject en de reis zelf trouwens, goed gevuld - en hopelijk tamelijk productief voor het Afri-festival - was! Ook leek iedereen blij de groep nog eens terug te zien.
Hopelijk kijkt iedereen nu uit naar de volgende activiteiten van het Jambo-project: de filmavond, het seminarie over landbouw, en uiteraard het Afri-Festival zelf. Kwestie van onze ervaringen te kunnen delen met de geïnteresseerden, en de hele VUB gemeenschap de mogelijkheid te geven zich bij het project te betrekken!
Beste thuisblijvers en geïnteresseerden, Hier zit ik dan, om vijf uur in de namiddag met wolken vol regen op de achtergrond, een poging te doen om wat indrukken neer te schrijven. Ons project van deze namiddag is dan ook letterlijk en figuurlijk in het water gevallen, maar zo gaat dat hier nu eenmaal. Guy (monsieur Gu alla congolees) zei gisteren nog dat je hier van dag tot dag moet leven, aangezien het leven hier niet bepaald wordt door de agenda’s en de horloges zoals bij ons. Zo kan bijvoorbeeld een regenbuitje een mooi georganiseerd dagprogramma volledig onderuit halen. Onze activiteiten hier kunnen goed omschreven worden als een “stage intensive”: interessant, aangrijpend, maar jammer genoeg ook enorm vermoeiend.
Reeds langer dan een week te gast in Lubumbashi Wantanshi. Tot dusver een intensieve uitwisseling, aangevuld met boeiende (en soms heel passionele) debatten, culturele verschillen die soms voor een misverstand of algemene hilariteit kunnen zorgen, lokale initatieven waar we veel moed uit putten, fascinerende contacten en gesprekken, Congolese gastvrijheid die ieder van ons veel warmte geeft en zo veel meer. Een stad die leeft, en hoe bizar het ook klinkt, toch zijn weg vindt in een soms onwaarschijnlijk chaotisch doolhof. Ook het Congolese nachtleven spreekt voor zich, al lijkt het mij verstandig (voor sommigen althans ) om hier niet verder over uit te wijden. Laat ik het zo samenvatten: de boites (‘clubs’) zijn al aardig verkend.
De initiatieven die we reeds bezocht hebben, geven ook een realistisch beeld van de noden en behoeftes van de (plaatselijke) Congolese bevolking. Initiatieven die één voor één aangrijpen en gevoelens van hoop en bewondering teweeg brengen. Het zijn stuk voor stuk intiatieven die proberen in te grijpen daar waar de staat tekort schiet. Vaak krijgt het intiatief of project dan ook te maken met heel wat moeilijkheden en beperkingen (o.a. cultureel, politiek, economisch), maar toch is de impact die deze projecten hebben op de plaatstelijke bevolking zeker niet te onderschatten. Zo hebben we deze morgen een ziekenhuis bezocht waar een sensibiliseringscampagne voor AIDS op poten is gezet. Ook trachten ze hulp te bieden aan vrouwen (en hun kinderen) die reeds het virus hebben opgelopen.
Lubumbashi is een stad van vele gezichten: enerzijds de positieve, vrolijke noot die de mensen me bezorgen bij het zien van de vele glimlachen en positieve ingesteldheid, en anderzijds het contrasterende negatieve dat de armoede en (soms) ‘kanseloosheid’ symboliseert.
Deze reis zal uiteindelijk een bundeling zijn van heel veel ervaringen en indrukken, wat (en ik denk dat ik nu wel voor de hele groep mag spreken) ongetwijfeld heel wat mooie bagage zal leveren om mee te nemen in het verdere leven ...
Om af te sluiten nog een beetje Swahili: Lubumbashi, naku penda! (L’shi: ik hou van jou!)
Na één week in de RDC pen ik bij deze mijn indrukken eens neer...
Het hartelijke onthaal op de luchthaven van Lubumbashi
Zoals iedereen ze zou hebben, had ik verschillende verwachtingen over Afrika, Congo en Lubumbashi. Ik verwachtte vooral een pijnlijke realiteit, en die is het voor een groot deel ook geworden. Katanga is de meest welvarende provincie in de RDC, en de rijkdom is dan ook voornamelijk geconcentreerd in Lubumbashi. Individuele rijkdom die is er hier wel degelijk bij de lucky few, maar de infrastructuur is eerlijk gezegd nog gebrekkiger dan ik verwacht had. De wegen zijn soms in orde, maar vaak zijn het resten van asfalt, en nu in het regenseizoen is alles bemodderd. Op vele plaatsen kan je er met de auto amper door, en dit ook in het centrum van de stad. Vooral op de universiteit had ik ook toch een iets betere infrastructuur verwacht. Om van de straat naar de klaslokalen te komen moet je letterlijk door de modder. Misschien is het niet “leuk” om met zo’n negatieve noot te beginnen, maar ik vind toch dat dit alles niet hoort te worden verbloemd.
De 'VUB-istes' en de 'Kassapards', eindelijk samen
Natuurlijk is de lijst van positieve dingen eens zo lang. De infrastructuur maakt deel uit van een maatschappij, maar zegt uiteindelijk weinig over haar. De Kassapards, de studenten van de UNILU, zijn vriendelijk, open, boordevol humor en vooral eloquent. Ieder van ons is enorm onder de indruk van hoe ze telkens hun gesprekken inleiden, structureren en uitwerken. Natuurlijk hebben ze wel een voordeel omdat Frans hun onderwijstaal is en voor sommigen ook hun moedertaal, maar we nemen echt een voorbeeld aan hun oratorisch talent.
Verder merk ik op dat, ondanks de totale afwezigheid van de staat, er toch een degelijke organisatie bestaat in de samenleving. Er is een vrij degelijk transport, mensen organiseren zich om “openbare werken” uit te voeren, en de notie van tijd die zij hebben lijkt echt veel harder op de onze dan ik initieel had gedacht. Daar zat ik dus duidelijk met een vooroordeel. We zijn vaker te laat dan zij, en de meeste studenten hebben al een heleboel dagdagelijkse taken gedaan wanneer wij nog liggen te ronken. De studenten van onze groep staan om vijf uur op, om dan om 6 uur hun boekentas op een stoel te leggen in de aula, en dus zo een plaats te reserveren. Om 8 uur begint de les, en wegens een capaciteitsgebrek moet een groot deel van de klas rechtstaand de lessen volgen, en in het slechtste geval zelfs via het raam.
Via 'speeddating' maken de 24 studenten kennis met elkaar
Verder is er wel degelijk sprake van een tertiaire sector: gsm’s alom, en gsmkredietverkopers dus ook. En dan de ene bar na de andere, want Congolezen hebben duidelijk onze biercultuur geërfd, en meer nog, verder uitgebreid.
Verder is het hier ook gewoonweg leuk. Het straatbeeld is kleurrijk en de Congolezen zorgen sowieso voor ambiance. Muziek hoort er ook steeds bij. Als “musungu” val je natuurlijk op in het straatbeeld en we worden dan ook continu aangesproken, altijd op een geestige of vrolijke manier (de eerder verlegen Congolees houdt het meestal op een stoppen van zijn activiteit om dan enkele seconden te staren).
De workshop 'Nederlands-Swahili' was een groot succes!
Wat betreft ons programma: het is super leerrijk en het is overvol. Pas later ga ik ten volle beseffen hoe uniek dit project wel is. 1000 boeken kunnen niet omvatten wat we hier allemaal leren en doen.
Een rode valies staat klaar aan de deur. Hij kijkt rondom zich en bibbert nog eens bij de gedachte aan wat komen zal. Een koude, 16 uur durende vliegtuigrit in de bagageplaats. Het is een korte pijn, die gered wordt door de verwachte 30 graden in Congo.
Ouders, broers, zussen, vrienden en de eigenaar praten wat onwennig over de reis. Vragen vliegen langs alle kanten en zijn baasje doet goed zijn best om gepaste antwoorden te geven. Toch blijft het wat vaag. Ontwikkelingssamenwerking, NGO's, uitwisseling, projecten, culturele verschillen, Noord en Zuid, ... 'Waarom ging ze nu gewoon geen huis bouwen gedurende een maand?' denkt de koffer bij zichzelf. Maar toch spreekt deze onzekerheid hem moed in.
Hij droomt weg en kijkt naar de zaken binnenin hem. Kleren voor een reis naar een land vol kleur, muziek, smaken en gelach. Schoenen voor nieuwe avonturen en landschappen. Een map vol kennis over een voortraject om te leren en te groeien. Een logboek voor reflecties, gedachten, moeilijke als gelukkige momenten en een tijd om even alleen te zijn. Medicijnen, sprays, pillen en veel meer. ("Is ze wel goed wijs, dat meisje?")
En, hoewel hij prop vol tot de 23 kilo zit met spullen van België, is de rode valies ervan overtuigt dat hij terugkomt met véélméér dan enkel dit. Er blijft immers een klein plaatsje vrij om een heel groot deel van de reis weer mee te nemen naar België.
Alweer een week verder. Een week die in het teken stond van afspraak na afspraak. Met NGO’s, personaliteiten in en rond de UNILU, ‘fonctionnaires’ bij de Provinciale Assemblée, ‘conseillers’ van het gouvernoraat, marketingdirecteurs van de Brasserie Simba, mensen van het Belgische consulaat, ... Bij de officiële instanties is dit altijd wat complexer dan bij de rest. De Congolese voorliefde voor alles wat naar protocol ruikt maakt vooral: veel tijd besteden aan wachten, officiële brieven/aanvragen schrijven, afspraken verschuiven op de laatste minuut,... Efficiënt is anders, maar het belangrijkste is dat uiteindelijk alles wel geregeld geraakt. Met opnieuw dank aan Dhanis en Kawele, mijn gidsen in de protocollaire doolhoven die Lubumashi rijk is.
Zoals ik al schreef, zat er van de week ook een afspraak op het consulaat bij. Verleden jaar was dat nog gesloten als gevolg van een diplomatiek inciDent tussen Kabila en De Gucht (quoi de neuf). Het is heropend net op de dag dat ik voor mijn vorige missie in september toekwam in Lubumbashi. Het feit dat we kunnen rekenen op de ondersteuning van het consulaat is wel een geruststelling. Ik onmoette er, net zoals in september, Dhr Heuts, attaché van de ontwikkelingssamenwerking. Hij is enthousiast over ons project en biedt aan om een receptie te organiseren voor de twee groepen studenten én voor leerlingen van de Belgische School. Daar kan ik natuurlijk niet neen op zeggen . Omdat onze afspraak eerder kort is, bel ik hem later op met de uitnodiging om samen eens een hapje te eten. Gelukkig stemt hij toe zodat we een dag later op het terras van ‘Le P’tit Bruxelles’ steak-frites zitten te eten met heerlijk koele Simba’s. Het is daarenboven zijn verjaardag, ik vind het een eer om deze met hem te mogen vieren.
Van de week heb ik ook Eric Meert gezien, de Salesiaan die verantwoordelijk is voor een project voor de opvang van straatkinderen. Hij geeft me een update ivm de situatie van het opvangcentrum waar de gouverneur in september de straatkinderen in heeft ondergebracht (zie supra). De situatie is sindsdien eigenlijk niet veel geëvolueerd. Positief is dat zijn project opnieuw een 30-tal kinderen mag opvangen (dat was in september not done). Negatief is dat het project van de gouverneur geen lange termijn oplossing biedt. Aangezien het een bewaakte instelling is waar de kinderen in ondergebracht zijn, wordt dit beschouwd als een gevangenis. En dat is illegaal! Volgens de laatste berichten zou het centrum midden februari zijn deuren moeten sluiten of een ander ‘regime’ installeren. We zullen zien hoe dit evolueert.
Gelukkig is er tussen de vele afspraken en vergaderingen door, ook tijd voor ontspanning. Zo heb ik gisterenavond in de Halle de l’Etoile, een cultureel centrum dat wordt gesteund en uitgebaat wordt door de Franse culturele samenwerking, genoten van een concert van ‘Les Sukisa’, een rumbaband uit Likasi. Drie oude ‘papa’s’ op een rij in het gezelschap van een jonge enthousiasteling die regelmatig het publiek opzweept. Op de binnenplaats, in open lucht genieten van Congolese rumba met –opnieuw- een frisse Simba, heerlijk ontspannend. Het concert moet na 2,5 u noodgedwongen stopgezet worden omdat het begint te regenen. Aangezien ik die avond nog niet heb gegeten, ga ik samen met enkele nieuwe vrienden (ontmoet op het concert) ‘michopo’ eten (stukjes geroosterde geit) eten. De avond sluit af met enkele danspasjes in een piepkleine ‘boîte’ in de buurt van de Belle Vue.
Zaterdag hebben we onze tweede ontmoeting gehad met de Kassapards (zie fotos in dit bericht). Na het programma nog eens toegelicht te hebben, volgt een interculturele training. Nadat de Kassapards hun beeld van België en de Belgen hebben geëxpliciteerd (sleutelwoorden die naar boven komen zijn: ‘klein’, ‘nulle en foot’, individualistisch, maar toch vriendelijk, atomium, bier,...) volgt er een uitwisseling over een aantal gebruiken. Er is vooral veel interesse voor hoe mannen en vrouwen met elkaar omgaan, zeker op het vlak van relaties. Hoe wordt er versierd, hoe wordt er met sexualiteit omgegaan enz. Heeft dit te maken met een algemene nieuwsgierigheid, met het feit dat er in de groep van Congolese studenten veel vrijgezellen/innen zitten, maakt men al plannen om de harten van de ‘bazungu’ te veroveren? We zullen zien welke dynamiek er op gang komt vanaf volgende week.
Hier zit ik dan. Met mijn neus in mijn boeken, mijn rug gekromd over mijn bureau, een bijna gevoelloos achterwerk van het vele zitten en mijn handen in het haar. Kan me moeilijk inbeelden dat ik binnen twee weken, met diezelfde neus, de Congolese realiteit zal opsnuiven.
Niet dat ik er niet naar uitkijk. Integendeel, ik heb hetzelfde gevoel als toen ik vijf jaar oud was en ik wist dat Sinterklaas binnen twee weken kwam. Een heel aangenaam, maar tegelijkertijd angstaanjagend gevoel. Dat doffe bonzen van je hart dat je verwittigd dat het tijd wordt om zenuwachtig te worden. "Ben ik wel braaf genoeg geweest? Nog snel een mooie brief schrijven voor Sint en een tekening maken voor Piet. Vergeet het paard niet!" Datzelfde ongeduldige verlangen naar de Grote Dag van Het Vertrek begint nu, traag maar zeker, door te sijpelen in mijn gemoed.
Mijn hart bonst steeds sneller en sneller. Dat van jouw?
Na omzwervingen in Tanzania en Zambia (zie http://darlubum.blogspot.com), ben ik op 12 januari in Lubumbashi toegekomen. Ik heb me ondertussen gerieflijk geïnstalleerd in Hotel Belle Vue, mijn uitvalsbasis voor de komende weken. Lubumbashi is op het eerste zicht niet veranderd sinds mijn laatste verblijf in september. Ik had verwacht dat met het stijgen van de koperprijs en het hernemen van de mijnactiviteiten ik, voor de Lushois in de straat, positieve evoluties zou kunnen zien, maar daarvoor is het waarschijnlijk nog wat te vroeg.
In de tussentijd is misschien eerder het tegenovergestelde het geval: de Franc Congolais blijft in waarde dalen. Kreeg ik voor 1 $ in januari 2009 nog 650 FC, dan stond de wisselkoers in september 2009 al op 1$ voor 800 FC en nu op 1$ voor 900 FC. Ik heb de indruk dat de prijzen van de basisgoederen gelukkig niet echt gestegen zijn, dus dat tempert de negatieve gevolgen van de devaluatie.
Bon, ik moet zeggen dat ik de voorbije dagen vooral gependeld heb tussen het hotel en de ‘Building’ (het administratieve hart van de UNILU), waar het bureau van het CEDEMOL gevestigd is. Dat geeft natuurlijk maar een gedeeltelijk beeld van de realiteit. De komende 2 weken zal ik veel contacten hebben met vertegenwoordigers van NGO’s (lokale en internationale). Zij kennen het terrein natuurlijk veel beter, ik zal me door hen graag laten informeren.
Le 'Building' Administratif, mijn uitvalsbasis aan de UNILU.
Wat wel opvalt, is de afwezigheid van de straatkinderen. In september, enkele dagen voor ik vorige keer in Lubumbashi was, heeft de gouverneur alle ‘chègues’ van de straat laten plukken om hen onder te brengen in een opvangcentrum buiten de stad. De reacties op die maatregel waren zeer uiteenlopend: de ene vond het een goede zaak dat het centrum verlost was van dit fenomeen, de andere vond de aanpak maar op niets trekken. De Salesianen, die in en rond Lubumbashi zeer aanwezig zijn, hebben een traditie in het opvangen, omkaderen en herintegreren van (ex)-straatkinderen. Zij hadden een aanpak ontwikkeld die wérkt, ttz een duurzaam effect had en zagen deze met de maatregel van de gouverneur helemaal teniet gedaan. Samen met hen had ik verwacht dat de straatkinderen snel terug in het straatbeeld aanwezig zouden zijn. Hetzij zij die niet in het opvangcentrum kunnen aarden, hetzij ‘nieuwe inwijkelingen’. Het zou immers niet de eerste keer zijn dat een goedbedoelde (?) maatregel zoals die van de gouverneur zorgt voor een heus aanzuigeffect. Enfin, tis een zeer complexe materie dus ik ben zeer voorzichtig in het stelling nemen. Komende woensdag heb ik een afspraak met de verantwoordelijke van het opvangproject van de straatkinderen van de Salesianen. Daar zal ik zonder twijfel veel wijzer van worden.
Ook opvallend is de overvloed aan regen. In vergelijking met januari-februari 2009 regent het veel meer en harder dit jaar. Alles gaat dan wat moeizamer: het transport is trager, GSM-netwerken functioneren minder goed, er zijn meer elektriciteitsstoringen en te voet moet je uitkijken voor modderige glijpartijen. Voordeel is dat de regen welkome afkoeling brengt.
Deze eerste dagen stonden vooral in het teken van enerzijds het plannen van de komende weken met Dhanis en Kawele, de plaatstelijke ‘encadreurs’ en van het terug opwarmen van mijn contacten hier in Lubumbashi.
Dhanis et Kawele, de plaatstelijke 'encadreurs'
Daarnaast heb ik gisteren de eerste ‘vergadering’ gehad met de 12 studenten van de UNILU die Dhanis en Kawele geselecteerd hebben voor het project. Het was een informele wederzijdse kennismaking met studenten waarvan ik tot dan toe enkel nog maar namen en een groepsfoto had gezien. Dankzij onder andere een goede selectie en de nodige voorbereidingsmomenten, georganiseerd door Dhanis en Kawele, is het een toffe, dynamische groep. Het is duidelijk dat het voorbereidingstraject zijn vruchten afwerpt. Na de wederzijdse voorstelling en briefing over het vervolg van het project, hebben we samen genoten van een Congolese maaltijd en de bijhorende Simba’s. De aanwezige muziek werkte duidelijk op het gemoed van de ‘Kassapards’, we stonden dan ook al snel met de heupen te wiegen. Geen slechte start als je het mij vraagt...
@ Jambo-deelnemers: jullie UCOS-postkaartjes zijn goed toegekomen en enthousiast onthaald door de Kassapards!
